Terug naar zoekresultaten

2.06.089 Inventaris van het archief van de Centrale Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven, 1945-1949

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Archief

Titel

2.06.089
Inventaris van het archief van de Centrale Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven, 1945-1949

Auteur

CAS 85

Versie

06-07-2021

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
1991 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Ministerie van Economische Zaken: Centrale Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven
Centrale Zuiveringsraad Bedrijfsleven

Periodisering

oudste stuk - jongste stuk: 1945-1949

Archiefbloknummer

E28312

Omvang

161 inventarisnummer(s); 7,20 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Ministerie van Economische Zaken/Centrale Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven (1945-1949)

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het archief bevat stukken die zijn opgesteld door de verschillende onderdelen die ressorteerden onder de Centrale Zuiveringsraad voor het bedrijfsleven. Deze raad beoogde de vervolging van economische collaborateurs. Het archief bestaat voor het grootste deel uit dossiers van behandelde zaken, verdeeld over diverse industrietakken. Tevens is er een alfabetisch register van verdachte personen.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
De Oprichting
Direkt na de bevrijding in mei 1945 kwam vanuit de bevolking de roep om het bedrijfsleven te zuiveren van werkgevers en middenstanders die hadden gecollaboreerd met de vijand.
De regering zag zich voor een probleem gesteld. Als letterlijk art. 102 van het Wetboek van Strafrecht ("een ieder die opzettelijk in tijd van oorlog de vijand hulp verleent of de staat tegenover de vijand benadeelt is strafbaar") zou worden opgevat, zouden vele bedrijven en personen voor zuivering in aanmerking komen. Vervolging van al deze bedrijven zou de wederopbouw en de economie van Nederland ernstig schaden.
Uiteindelijk werd op 3 september 1945 het Besluit Zuivering Bedrijfsleven (Staatsblad F160) afgekondigd. Artikel 2 van dit besluit luidde als volgt:
"Hij die opzettelijk of door zijn schuld gedurende de vijandelijkheden of tijdens de vijandelijke bezetting van het Rijk in Europa in een leidende functie in een onderneming de vijand hulp heeft verleend, de Staat tegenover de vijand heeft benadeeld dan wel met gebruikmaking van rechtstreekse of middelijke invloed een Nederlands belang heeft geschaad, kan worden ontzet uit het recht een leidende functie uit te oefenen:
  1. in de bedoelde onderneming
  2. in enige onderneming in een of meer door de zuiveringsraden of de centrale zuiveringsraad aan te wijzen takken van bedrijf
  3. in enige onderneming in welke tak van bedrijf ook".
Met de afkondiging van het Besluit Zuivering Bedrijfsleven werd tevens de Centrale Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven ingesteld.
De Centrale Zuiveringsraad ressorteerde onder het toenmalige Ministerie van Handel en Nijverheid (later Economische Zaken).
Samenstelling en bevoegdheden
Voorzitter van de Centrale Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven was mr. dr. J. Donner, lid van de Hoge Raad. De Centrale Zuiveringsraad bestond verder uit enkele industriëlen, bankdirekteuren, leden en oud-leden van de Eerste en Tweede Kamer en vertegenwoordigers van vakbonden.
In totaal werden meer dan 40 zuiveringsraden ingesteld (zie bijlage). Iedere zuiveringsraad behoorde tot één van de volgende bedrijfstakken: industrie, handel, detailhandel en ambacht, verkeer, verzekering en bankwezen en diversen.
Een zuiveringsraad werd ingesteld door het ministerie waaronder de betreffende bedrijfstak viel.
Iedere zuiveringsraad kon personen uit een leidende funktie in het bedrijfsleven ontzetten. Deze beslissingen moesten door de Centrale Zuiveringsraad worden bekrachtigd. Men kon bij de Centrale Zuiveringsraad tegen de beslissingen in hoger beroep gaan.
Iemand die een leidende functie in het bedrijfsleven had en de vijand hulp had verleend, kon door de Centrale Zuiveringsraad voor een periode van maximaal tien jaar het recht worden ontnomen een leidende functie in een onderneming te vervullen.
De Centrale Zuiveringsraad was niet bevoegd schuldige personen vrijheidsstraffen op te leggen.
Er werd pas een zaak begonnen nadat bij een zuiveringsraad een klacht tegen een persoon was binnengekomen. Een persoon kon zich ook zelf bij een zuiveringsraad aanmelden (dit gebeurde bijna altijd om tegenover zijn omgeving zijn onschuld te bewijzen).
Bijzondere Gerechtshoven en Tribunalen
Naast de Centrale Zuiveringsraad hielden nog twee andere instanties zich bezig met het collaboratievraagstuk, namelijk: de bijzondere gerechtshoven en de tribunalen.
Om te voorkomen dat eenzelfde zaak door twee instanties zou worden behandeld, werden afspraken gemaakt tussen de bijzondere gerechtshoven, tribunalen en zuiveringsraden, welke zaken door welke instantie zouden worden behandeld.
Voor het te verrichten onderzoek konden de zuiveringsraden terugvallen op de Politieke Recherche Afdelingen (PRA). Al spoedig bleek dat de PRA niet op dit werk was berekend. Er moest veel onderzoek worden gepleegd in archieven en boekhoudingen, terwijl ook kennis van het economische leven gedurende de bezetting vereist was. Voor dit specifieke werk werd in juni 1946 de Politieke Recherche Afdelingen Collaboratie (PRAC) ingesteld.
Beëindiging van de werkzaamheden
Aanvankelijk dacht men dat de Centrale Zuiveringsraad haar werkzaamheden op 1 januari 1948 zou kunnen beëindigen. Veel onderzoeken namen echter veel tijd in beslag en ook het aantal aanklachten was groter dan men in eerste instantie had gedacht. De zuiveringsraden hebben hun werkzaamheden daarom voortgezet tot 30 juni 1948.
In het laatste stadium van de bedrijfszuivering, toen op 30 juni 1948 de nog bestaande zuiveringsraden werden opgeheven, bleek het nodig ter vervanging van die zuiveringsraden een zuiveringsraad te vormen waaraan de Centrale Zuiveringsraad inlichtingen zou kunnen vragen. Daartoe is op 1 juli 1948 opgericht de Algemene Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven ter behandeling van zaken in eerste aanleg (de Afwikkelingsraad).
Zaken welke door de zuiveringsraden nog niet waren afgedaan, werden door de Afwikkelingsraad afgehandeld. De Afwikkelingsraad is opgeheven op 31 december 1948.
De Centrale Zuiveringsraad heeft in totaal 159 zittingen gehouden. Gemiddeld werden per zitting 16 zaken behandeld. De laatste zitting werd gehouden op 5 april 1949.
Bij de zuiveringsraden zijn 4363 klachten binnengekomen. Buiten behandeling bleven 1747 zaken. De Centrale Zuiveringsraad heeft in totaal 2616 zaken behandeld, waarvan 903 zaken zijn geseponeerd. In 1200 zaken werd de beschuldigde vrijgesproken. In 513 zaken werd ontzetting uit de functie en/of bedrijfstak uitgesproken, dit is ongeveer 20% van de behandelde zaken.
Overzicht van de onder de Centrale Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven ressorterende zuiveringsraden
Code
01 Zuiveringsraad voor de groothandel en tussenpersonen in dierlijk en plantaardig haar, huiden en leer, kapok enz.
02 Zuiveringsraad voor de groothandel en tussenpersonen in electrotechnische producten, ertsen, huishoudelijke artikelen, auto's enz.
03 Zuiveringsraad voor de groothandel en tussenpersonen inauto- en motorbanden enz.
04 Zuiveringsraad voor de groothandel en tussenpersonen in bouwmaterialen enz.
05 Zuiveringsraad voor het hotel-, café-, restaurant- en pensionbedrijf
06 Zuiveringsraad voor de metallurgische industrie enz.
07 Zuiveringsraad voor de rubberverwerkende industrie,textielindustrie enz.
08 Zuiveringsraad voor de chemische industrie enz.
09 Zuiveringsraad voor de bouwindustrie
10 Zuiveringsraad voor de papier- en grafische industrie
11 Zuiveringsraad voor de houtindustrie enz.
12 Zuiveringsraad voor de uitgeverij, boekhandel enz.
13 Zuiveringsraad voor de zeescheepvaart
14 Zuiveringsraad voor de kolenmijnbouw in Limburg
15 Zuiveringsraad voor de akkerbouwproductenverwerkende industrie
16 Zuiveringsraad voor de groothandel en tussenpersonen in boter, kaas, enz.
17 Zuiveringsraad voor de groothandel en tussenpersonen in kruidenierswaren enz.
18 Zuiveringsraad voor de groothandel en tussenpersonen in aardappelen, granen enz.
19 Zuiveringsraad voor de detailhandel en ambacht Friesland
20 Zuiveringsraad voor de binnenscheepvaart en havenbedrijven
21 Zuiveringsraad voor wegverkeer en tramwegen
22 Zuiveringsraad voor de detailhandel en ambacht Utrecht
23 Zuiveringsraad voor het schadeverzekeringsbedrijf
24 Zuiveringsraad voor het assurantiebemiddelingsbedrijf
25 Zuiveringsraad voor de detailhandel en ambacht Limburg
26 Zuiveringsraad voor de detailhandel en ambacht Zuid-Holland (noordelijk gedeelte)
27 Zuiveringsraad voor de detailhandel en ambacht Zuid-Holland (zuidelijk gedeelte)
28 Zuiveringsraad voor de detailhandel en ambacht Zeeland
29 Zuiveringsraad voor de detailhandel en ambacht Noord-Brabant (later: en Zeeland)
30 Zuiveringsraad voor de detailhandel en ambacht Gelderland
31 Zuiveringsraad voor de detailhandel en ambacht Overijssel
32 Zuiveringsraad voor de detailhandel en ambacht Groningen en Drenthe
33 Zuiveringsraad voor de detailhandel en ambacht Noord-Holland (noordelijk gedeelte)
34 Zuiveringsraad voor de detailhandel en ambacht Noord-Holland (zuidelijk gedeelte)
35 Zuiveringsraad voor de spoorwegen en luchtvaart
36 Zuiveringsraad voor het schadeverzekerings- en assurantiebemiddelingsbedrijf te Rotterdam
37 Zuiveringsraad voor het schadeverzekerings- en assurantiebemiddelingsbedrijf te Amsterdam
38 Zuiveringsraad voor het bank-, beurs- en financiëringsbedrijf
39 Zuiveringsraad voor het levensverzekeringsbedrijf
47 Zuiveringsraad voor diverse industrieën (heeft op 1/1/1948 het werk overgenomen van de totdien nog werkzame en toen opgeheven zuiveringsraden 07, 10 en 11)
48 Zuiveringsraad voor handel en ambacht (heeft op 1/1/1948 het werk overgenomen van de totdien nog werkzame en toen opgeheven zuiveringsraden 01, 02, 04, 16, 18, 19, 22, 25, 27, 29, 32 en 34)
49 Zuiveringsraad voor het bankwezen en assurantiebedrijf (heeft op 1/1/1948 het werk overgenomen van de totdien nog werkzame en toen opgeheven zuiveringsraden 36, 37en 38)
50 Zuiveringsraad voor verkeer en hotel-, café- en restaurantbedrijven (heeft op 1/1/1948 het werk overgenomen van de totdien werkzame en toen opgeheven zuiveringsraden 05, 20 en 21)
51 AlgemeneZuiveringsraad (Afwikkelingsraad) voor alle zaken op 1/7/1948 nog niet afgedaan
Geschiedenis van het archiefbeheer
Het archief werd gevormd in de periode 1945-1949 door de Centrale Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven. Sekretaris van de Centrale Zuiveringsraad was mr. J.B.W.P. Kickert. Deze was raadsheer-plaatsvervanger in het Bijzonder Gerechtshof te 's-Gravenhage ressorterend onder het Ministerie van Justitie. De Centrale Zuiveringsraad was gevestigd te 's-Gravenhage, Surinamestraat 3.
Het archief is afkomstig uit de Centrale Archief Bewaarplaats van het Ministerie van Economische Zaken. De dossiers van zaken over verdachte personen werden door de diverse zuiveringsraden samengesteld. De dossiers werden voor bekrachtiging gezonden naar de Centrale Zuiveringsraad. Bij de Centrale Zuiveringsraad werden de dossiers opgeborgen in het archief.
De verwerving van het archief
Overbrenging van een overheidsarchief

Inhoud en structuur van het archief

Selectie en vernietiging
De selektie vond plaats aan de hand van de lijst van voor vernietiging in aanmerking komende archiefbescheiden van het Ministerie van Economische Zaken (15-9-1987).
Verantwoording van de bewerking
Het bewerkte archief beslaat de periode 1945-1949. De begindatum is gebaseerd op de datum van het instellingsbesluit van de Centrale Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven (3 september 1945). Als einddatum is het jaar genomen waarin de Centrale Zuiveringsraad voor het laatst zitting hield.
Het archief bestond voor een groot gedeelte uit dossiers van al of niet behandelde zaken. De zaken waren geordend volgens een code die aan de zuiveringsraden reeds was toegekend. Behalve de code van de zuiveringsraad was op ieder dossier een volgnummer (volgorde van behandeling) aangegeven. Deze orde is in de inventaris gehandhaafd.
Van de zuiveringsraden met de codes 40 t/m 46 ontbraken de dossiers. Deze zuiveringsraden waren ook niet opgenomen in het overzicht van de onder de Centrale Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven ressorterende zuiveringsraden (zie bijlage). In het alfabetisch register van verdachte personen was wel een aantal kaartjes, behorend bij deze dossiers, aanwezig. Op deze kaartjes is aangegeven welke strafmaatregel door de Centrale Zuiveringsraad tegen deze personen is bekrachtigd. Er is dus wel degelijk een zaak geweest. Het alfabetisch register is daarom gesplitst in een register waarvan de dossiers aanwezig zijn en een register waarvan géén dossiers aanwezig zijn.
In de rubriek "Bekrachtigde zaken" zijn de stukken niet chronologisch geordend, maar op codenummer van de betreffende zuiveringsraden geplaatst (de oude orde bleef zodoende gehandhaafd). Verder zijn in deze rubriek bij de enkelvoudige beschrijvingen de codes van de zuiveringsraden vermeld. Een aparte vermelding van de codes was bij de verzamelbeschrijvingen niet nodig, omdat die in de deelbeschrijvingen worden genoemd.
De omvang van het archief voor de bewerking bedroeg in totaal 18,5 m. Hiervan is 8,5 m. bewaard gebleven. Dit leverde een vernietigingspercentage op van 54. Toestemming voor vernietiging werd verleend op 27 februari 1990 door het hoofd Algemene Secretarie van het Ministerie van Economische Zaken.
Ordening van het archief
Een klein gedeelte van het archief was geordend op onderwerp. Op dit gedeelte was geen toegang aanwezig. Het grootste deel was geordend volgens een dossierstelsel met een eigen code. Dit deel is ook na de bewerking toegankelijk met behulp van een alfabetisch register.
Om een dossier van een verdachte persoon te vinden, gaat men als volgt te werk. In het alfabetisch register van verdachte personen (zie inventarisnummers 18 en 19) kan men het kaartje van de gezochte persoon vinden. Op dit kaartje staat het codenummer van het dossier vermeld (bijv. 04-5-2). De zuiveringsraad wordt aangeduid met het eerste getal van de code (hier: 04).
In het Overzicht van de onder de Centrale Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven ressoreterende zuiveringsraden staan de codes met bijbehorende zuiveringsraden (opgenomen in inleiding)
Het laatste getal van de code (hier: 2) vermeldt het volgnummer van het dossier binnen de dossiers van verdachte personen die voor deze zuiveringsraad zijn verschenen. De betekenis van het middelste getal (5), die in elke code voorkomt, kon niet worden achterhaald.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Deels openbaar, deels beperkt openbaar (B). Het beperkt openbare gedeelte van dit archief (beperkt openbaar categorie B) is alleen ter inzage na schriftelijke toestemming tot raadpleging, te verkrijgen d.m.v. een schriftelijk verzoek (per brief, inclusief onderzoeksopzet) aan de directeur van het Nationaal Archief.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Economische Zaken: Centrale Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven, nummer toegang 2.06.089, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Centrale Zuiveringsraad Bedrijfsleven, 2.06.089, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Code

Archiefbestanddelen