Verenigingen, 1855-1976

Het Verenigingenregister bevat zo’n 80.000 dossiers van verenigingen in Nederland die goedkeuring van de statuten hebben aangevraagd.
Sinds de Wet op de Vereniging en Vergadering van 1855 kon iedereen een vereniging oprichten, maar deze functioneerde pas als rechtspersoon na toestemming van de overheid. Hiervoor moesten de statuten van de vereniging per Koninklijk Besluit goedgekeurd worden. De goedgekeurde statuten werden in de Staatscourant gepubliceerd. Dit gold ook voor latere wijzigingen van de statuten.

Begin van het onderzoek in de studiezaal: de alfabetische namenklapper 1874-1976

Verenigingsdossiers zoekt u op met behulp van een alfabetische namenklapper op plaatsnaam. De klapper vraagt u aan via een medewerker van de informatiebalie in ons informatiecentrum. Binnen de plaatsnaam zijn de verenigingen op naam gealfabetiseerd en daarbinnen op een of enkele trefwoorden uit de naam van de vereniging. Om een vereniging te kunnen vinden, moet dus bekend zijn:

• Waar de vereniging gevestigd was (de zogeheten statutaire vestigingsplaats)
• Bij voorkeur – met name als u zoekt in een grote plaats - ook de naam die de vereniging had tijdens de aanvraag om goedkeuring van de statuten (deze naam kan afwijken van de huidige naam)

Aanvragen en bekijken van het dossier

Achter de naam van de vereniging in de namenklapper treft u - achter de letters “VER” - een nummer aan. Dit is het dossiernummer van de vereniging. Dit nummer in combinatie met het nummer van het archief Verenigingenregister (2.09.12.01), is nodig het dossier aan te vragen. De dossiers van de verenigingen die zijn erkend in de periode 1855 t/m februari 1874 zijn opgenomen in het archief Vennootschappen (2.09.46) Let op: 'vereeniging' wordt in deze periode met dubbel 'ee' gespeld. 

Database erkende verenigingen 1855-1903

In de database Erkende verenigingen 1855-1903 van het Huygens Instituut vindt u van bijna 9000 bij Koninklijk Besluit erkende verenigingen:

• Naam
• Doelstelling
• Datum en nummer van het Koninklijk Besluit waarbij de statuten zijn goedgekeurd
• Datum van publicatie van de statuten in de Staatscourant
• Datum van erkenning

Staatscourant

De goedgekeurde statuten van de periode 1855-1950, gepubliceerd in de Staatscourant, zijn te bekijken via delpher.nl. Voor de periode 1950-1976 kunt u de statuten in de Staatscourant bekijken in de Koninklijke Bibliotheek of bij een universiteitsbibliotheek. U moet dan wel het jaar van de goedkeuring weten. 

• Het Nationaal Archief bewaart staatscouranten van de periode 1856-1903 met daarin opgenomen statuten (bibliotheek Nationaal Archief V 1002).
• Ook heeft het Nationaal Archief de volledige serie aparte bijvoegsels van de Staatscourant met de statuten over de periode 1904-1976 (bibliotheek Nationaal Archief signatuur V 996).

Het is niet mogelijk om op de website van het Nationaal Archief hiervan scans te bestellen. U kunt boeken uit de bibliotheek in de studiezaal aanvragen en bekijken.

In een verenigingsdossier zitten meestal:

• Verzoek van het verenigingsbestuur om goedkeuring van de statuten, ondertekend door alle bestuursleden
• Uittreksel uit notulen van de ledenvergadering waarin besloten is om goedkeuring van de statuten aan te vragen
• Ambtelijke adviezen
• Eventuele correspondentie tussen het ministerie en het bestuur van de vereniging
• De ter goedkeuring voorgelegde (handgeschreven) statuten, ondertekend door alle bestuursleden
• Afschrift van het Koninklijk Besluit waarbij de statuten goedgekeurd zijn, of een verwijzing naar datum en nummer van dit KB

In het dossier zitten, indien van toepassing, ook overeenkomstige stukken uit latere jaren over verzoeken om wijziging van de statuten en verzoeken tot verlenging.

Oprichtingsdocument

In een verenigingsdossier zit bijna nooit een oprichtingsakte. Het was in de periode 1855-1976 niet nodig om een officieel oprichtingsdocument te (laten) opmaken om als vereniging te kunnen functioneren. Het kan dus betekenen dat een dergelijk document er nooit is geweest. Vaak ziet u in het verenigingsdossier wel de datum van oprichting in de goedgekeurde statuten/wijziging van de statuten, soms ook in het ingediende verzoekschrift.

Let op: de datum van oprichting is niet hetzelfde als de datum waarop het verzoekschrift om goedkeuring van de statuten is ingediend. Daar kunnen zelfs vele jaren tussen zitten.

Coöperatieve verenigingen (Wet van 17 november 1876 Stb. 227)

Er zijn dossiers van een aantal coöperatieve verenigingen in het Verenigingenregister te vinden als ze een ideële doelstelling, zoals het geven van voorlichting en scholing aan hun leden, in hun erkenningsverzoek opnamen.

Bent u in de studiezaal van het Nationaal Archief, dan is het mogelijk om de gepubliceerde notariele oprichtingsakten (bevattende de statuten) van de periode 1877-1976, tijdens uw bezoek, aan te vragen, te bekijken en te laten scannen.

Het is niet mogelijk om op de website van het Nationaal Archief hiervan scans te bestellen.

De alfabetische namenklapper 1874-1976 geeft geen resultaat

• De vereniging heeft nooit goedkeuring van de statuten aangevraagd
• De vereniging heeft in de periode 1855 - februari 1874 goedkeuring van de statuten aangevraagd

De vereniging is vóór 20 mei 1855 opgericht

Verenigingen van vóór 20 mei 1855 werden opgericht en beoordeeld naar de wetten waaronder zij tot stand waren gekomen en konden niet erkend worden op basis van de wet van 1855. In het het Gidsje Verenigingen- en Stichtingenregistratie van Jan H. Kompagnie (bibliotheek Nationaal Archief V 269.2) staat wat informatie over verenigingen van vóór 1855. Meer informatie vindt u ook in de inleiding van het archief Verenigingsregister (2.09.12.01).

De vereniging is na 1 juli 1976 opgericht

Vanaf juli 1976 is elke vereniging automatisch rechtspersoon. Koninklijke goedkeuring van de statuten is sindsdien niet meer nodig. Het Verenigingenregister van het ministerie van Justitie werd afgesloten. De statuten verschijnen niet meer in de Staatscourant.

De Kamers van Koophandel registreren voortaan verenigingen. U kunt daar terecht voor informatie. Soms krijgt u bij de Kamer van Koophandel te horen dat er ook nog een dossier bij het Nationaal Archief aanwezig zou moeten zijn. Het dossiernummer bij de Kamer van Koophandel komt niet overeen met het dossiernummer bij het Nationaal Archief.

Opgeheven vereniging

Het Nationaal Archief kan niet zeggen of de vereniging nog steeds bestaat. Is de vereniging opgeheven vóór augustus 1976 dan zou dit vermeld kunnen staan in het verenigingsdossier. Voor de periode daarna informeert u bij de Kamer van Koophandel.

Verenigingsarchief

Bent u op zoek naar het archief van een vereniging? Een verenigingsdossier is niet hetzelfde als het eigenlijke verenigingsarchief. Als de vereniging nog bestaat zal dáár het archief aanwezig zijn. Soms ligt een verenigingsarchief in een openbare archiefbewaarplaats. Kijk hiervoor op www.archieven.nl. Lang niet alle verenigingsarchieven zijn bewaard gebleven.

• Het archief Verenigingenregister en het archief Vennootschappen zijn sinds 2021 volledig openbaar. U kunt zelf online dossiers opvragen of scans bestellen. 
• Er is vanuit de website van het Nationaal Archief geen mogelijkheid om scans te bestellen van overheidspublicaties zoals Staatscouranten en Bijvoegsels van de Staatscouranten. Hiervoor kunt u terecht bij de Koninklijke Bibliotheek of bij een universiteitsbibliotheek.
• Bent u in de studiezaal van het Nationaal Archief, dan kunt u overheidspublicaties uit ons bibliotheekdepot aanvragen voor inzage en deze kunt u vervolgens – tijdens uw bezoek - zelf scannen. Deze publicaties kunnen niet van te voren gereserveerd worden.

Meestal zal het gaan om reproducties van de goedgekeurde statuten. Hoe komt u aan scans zonder een bezoek te brengen aan de studiezaal van het Nationaal Archief?

• 1855-1869: Via www.delpher.nl kunt u de goedgekeurde statuten bekijken en een print maken. Wilt u scans bestellen dan kan dit via de Koninklijke Bibliotheek.
• 1870-1903: U kunt, met opgave van datum van publicatie in de Staatscourant, scans bestellen bij de Koninklijke Bibliotheek. 
• 1904-1976: U kunt, met opgave van de datum van publicatie van de goedgekeurde statuten en de vestigingsplaats, scans bestellen bij de Koninklijke Bibliotheek of bij een universiteitsbibliotheek.