Deze pagina is onderdeel van de Eisen voor de duurzame toegankelijkheid van overheidsinformatie (DUTO-eisen).
Eis
Een informatieobject is toegankelijk voor iedereen die op basis van regelgeving en beleid inzagerecht heeft.
Doel
Een informatieobject is toegankelijk voor iedereen die op basis van regelgeving en beleid inzagerecht heeft.
Toelichting
Als een gebruiker (medewerker of burger, mens of machine) het recht heeft om een informatieobject in te zien, dan moet die gebruiker het informatieobject kunnen vinden (zie de eis vindbaar), een export (zie de eis export) en een weergave (zie de eis weergave) kunnen opvragen. Wie inzagerecht heeft wordt bepaald door regelgeving (bijvoorbeeld de Woo) en beleid. DUTO doet geen algemene uitspraken over inzagerecht (alleen na overbrenging, dan is informatie in principe openbaar).
Openbaar tenzij
Veel overheidsorganisaties hebben het beleid dat overheidsinformatie openbaar is, tenzij gronden in wet- en regelgeving bepalen waarom bepaalde informatie niet geschikt is om openbaar te zijn. Voorbeelden van zulke gronden zijn:
- het in gevaar brengen van de veiligheid van de Staat;
- het gaat om gegevens die personen of bedrijven vertrouwelijk aan de overheid hebben verstrekt;
- het gaat om bijzondere gegevens in de zin van de AVG (Algemene verordening gegevensbescherming) .
Openbaarheid en toegankelijkheid
Veel overheidsinformatie is wel openbaar, maar alleen toegankelijk via tussenkomst van de overheid. Dat geldt met name voor veel overheidsinformatie die nog niet is overgebracht naar een (openbare) archiefbewaarplaats. De burger kan de overheid dan vragen om toegang tot overheidsinformatie. Of om toezending van de informatie in de vorm van een kopie (reproductie van het origineel). De burger kan daarvoor een Woo-verzoek indienen.
Passieve en actieve openbaarheid
Belangrijk is het onderscheid tussen passieve en actieve openbaarheid. Passieve openbaarheid is dat de overheid informatie op verzoek beschikbaar stelt, met inachtneming van bepaalde weigeringsgronden. Deze informatie is alleen via tussenkomst van de overheid beschikbaar voor de burger. Daarnaast is er ook 'actieve openbaarheid'. In dat geval maakt de overheid openbare overheidsinformatie actief toegankelijk, dus op eigen initiatief. In de praktijk betekent het dat de overheid openbare informatie digitaal en zonder toegangsbeperkingen ontsluit via internet. (Merk op dat men vaak spreekt van 'actief openbaar maken'. Dat is niet juist: het gaat immers om (het ontsluiten van) informatie die volgens de wet al openbaar is). De overheid streeft naar actieve openbaarheid. Rijksorganisaties hebben een inspanningsverplichting. De Wet open overheid (Woo) verplicht het openbaar maken van 17 categorieën informatie.
Openbaarheid, toegangsbeheer en informatiebeveiliging
Overheidsinformatie die niet openbaar is, is niet beschikbaar voor raadpleging door iedereen. De informatie moet daartegen ook beveiligd zijn. Dit principe geldt ook binnen de overheid, zodat niet elke overheidsmedewerker toegang heeft tot alle overheidsinformatie. Ook daar zijn regels voor, waaronder het principe van doelbinding: de toegang tot en het gebruik van overheidsinformatie binnen de overheid moet in overeenstemming zijn met het doel waarvoor het wordt gebruikt. In de praktijk komt dat er op neer dat het werkproces bepaalt wie in welke rol toegang heeft tot welke informatie. Dat wordt geregeld in toegangsbeheer.
Implementatieadvies
- Maak een lijst met gronden voor beperking van openbaarheid, gemotiveerd door wetgeving en beleid. Zodat voor iedereen duidelijk is wie inzagerecht heeft.
- Zorg voor organisatiebreed identitymanagement en toegangscontrole. Koppel dat aan de applicaties waarin informatieobjecten worden bewaard. Zodat voor alle medewerkers (en ketenpartners) eenvoudig gecontroleerd kan worden of zij inzagerecht hebben tot bepaalde informatieobjecten.
Voorbeelden
Wet open overheid (Woo)
De Woo vervangt de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). De Woo regelt het recht van de burger op overheidsinformatie. Op deze manier kan de burger inzicht krijgen in het overheidshandelen. Dit is belangrijk om deel te kunnen nemen aan het democratisch bestel. En om de overheidsbesluitvorming te kunnen reconstrueren. Iedere burger kan informatie opvragen bij overheidsorganisaties via een Woo-verzoek. Daarnaast is in de Woo ingeregeld dat de overheid steeds meer informatie actief toegankelijk maakt voor iedereen. Zonder hier eerst een verzoek voor in te dienen. Het motto is: Open, tenzij.
Archiefwet 1995
Is overheidsinformatie eenmaal overgebracht naar een archiefbewaarplaats, dan bepaalt de Archiefwet voor die informatie de openbaarheid. Archiefbewaarplaatsen heten ook wel 'openbare archiefbewaarplaatsen'. Maar ook dan geldt dat overheidsinformatie openbaar is tenzij. Artikel 14 van de Archiefwet zegt daarover: "De archiefbescheiden die in een archiefbewaarplaats berusten zijn, behoudens het bepaalde in de artikelen 15, 16 en 17, openbaar. Ieder is, behoudens de beperkingen die voortvloeien uit het in die artikelen bepaalde, bevoegd die archiefbescheiden kosteloos te raadplegen en daarvan of daaruit afbeeldingen, afschriften, uittreksels en bewerkingen te maken of op zijn kosten te doen maken." De beperkingsgronden uit artikel 15 corresponderen op hoofdlijnen met de veel gedetailleerder uitgewerkte weigeringsgronden uit de Woo. Maar bij overbrenging moet een nieuwe afweging van de toepasselijkheid plaatsvinden. De beperkingsgronden uit de Archiefwet 1995 zijn:
- de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer;
- het belang van de Staat of zijn bondgenoten;
- het anderszins voorkomen van onevenredige bevoordeling of benadeling van betrokken natuurlijke personen of rechtspersonen dan wel van derden.
Wet hergebruik van overheidsinformatie (Who)
De recente Who regelt het recht op hergebruik. Burgers en bedrijven kunnen de overheid vragen om overheidsinformatie die openbaar is, beschikbaar te stellen in een zodanige vorm dat deze informatie herbruikbaar is voor andere doeleinden dan waarvoor de informatie in eerste instantie is gecreëerd of anderszins beschikbaar gekomen. De Who heeft een andere functie dan de Woo en de Archiefwet. Deze wetten regelen dat burgers (en bedrijven) kennis kunnen nemen van overheidsinformatie die openbaar is. De Who gaat over de beschikbaarstelling van de informatie in een formaat dat niet alleen geschikt is voor raadpleging. Maar ook voor geautomatiseerde verwerking. Dat stelt eisen aan onder andere het formaat waarin de overheid haar informatie als 'open data' beschikbaar stelt. Enkele voorbeelden (binnen en buiten de overheid) van hergebruik van overheidsinformatie zijn de Online scholenzoeker in Zoetermeer, Openov.nl, buienradar.nl (gegevens van het KNMI) de smartcityapp van 2coolmonkeys en ook Google Maps. Die gebruikt geografische overheidsinformatie, te weten uit het hoogtebestand van Nederland.
Merk op dat de nieuwe regels voor het hergebruik ook gevolgen hebben voor de Archiefwet 1995. Deze is inmiddels op een aantal punten aangepast en aangevuld. Met als belangrijkste wijzigingen:
- artikel 2b (nieuw) waarin hergebruik wordt benoemd;
- artikel 19 over het doorberekenen van kosten.